Van collaboratie verdachten in september 1944

Afgelopen najaar verscheen het boek Recht en onrecht na de Tweede Wereldoorlog, Zuid-Limburg/Gulpen-Wittem 1944-1955 van Pierre Hupperts. Een unieke studie naar de lotgevallen van collaborateurs, in Nederland wonende Duitsers en van Joden in en na de Tweede Wereldoorlog.

Zuid-Limburg werd acht maanden eerder bevrijd dan het noorden van Nederland, namelijk vanaf 12 september 1944. Daardoor werd de provincie een proeftuin voor de naoorlogse behandeling van NSB’ers, Duitsers en de afhandeling van Joodse erfenissen: heldere richtlijnen en instituten waren er nog niet, dus er werd flink op los geïmproviseerd. Soms met schrijnende gevolgen, soms ook met lokaal pragmatisme. Pierre Hupperts deed hier afgelopen jaren uitgebreid onderzoek naar. In zijn boek zoomt Hupperts specifiek in op de gemeente Gulpen-Wittem, dat uit tien dorpen bestaat, en creëert daarmee een compleet beeld van recht en onrecht in die gemeente. Het boek overstijgt de lokale/regionale geschiedenis, en is het ook van landelijke betekenis.

‘Goed’ of ‘fout’ kende vele gradaties

Voor zijn onderzoek bestudeerde de auteur in het Nationaal Archief honderden dossiers van de Bijzondere Rechtspleging (CABR). Hupperts geeft een bijzonder inzicht in de nasleep van de Duitse bezetting en hoe dat ingreep in het persoonlijke leven van de betrokkenen. Als lezer beland je bijna letterlijk bij de dorpsbewoners aan de keukentafel en daar blijkt dat ‘goed’ of ‘fout’ vele grijstinten heeft. Hupperts: “Ik merkte dat de van collaboratie verdachte personen over wie ik las niet zo simpel te plaatsen waren in  de categorieën ‘goed’ of ‘fout’. Samenwerking met de vijand kende vele gradaties en soms was er zelfs helemaal geen sprake van collaboratie.’’

Isolement en uitsluiting

Hupperts concludeert tevens dat de oorlog nog lang nadreunde in de lokale gemeenschappen en nog lang van grote invloed was op de betrokkenen en hun nazaten. Er werd recht gedaan en er was ook onrecht. Dat trof erfgenamen van vermoorde Joden en bijvoorbeeld Duitsers die niets van het naziregime moesten hebben. Maar ook kinderen en zelfs kleinkinderen van NSB’ers die na de oorlog werden geconfronteerd met isolement en uitsluiting.

Het onderwerp collaboratie ligt nog steeds gevoelig in de kleine dorpen van Gulpen-Wittem, waar eenieder elkaar kent. Daarom noemt Hupperts in zijn boek geen namen die eerder niet ook al openbaar waren. In 2025 worden de archieven van de bijzondere rechtspleging openbaar en kan iedereen ze digitaal doorzoeken. Wat de gevolgen daarvan zullen zijn en hoe de bewoners daarmee omgaan, zal de tijd moeten leren.

Aanmelden gewenst via info@lgog.nl

De volledige uitnodiging kunt u hier vinden.