Werkgroepvergadering van 11 november 2024: Het proces van de familie Van Hoensbroeck vs. De Chatelet du Trichateaux door Kees Hessels

Op maandag 11 november kwam de werkgroep van de Historische Kring Het Land van Herle bij elkaar voor de maandelijkse vergadering. Na het ‘Rondje langs de velden’ was het woord aan werkgroeplid Kees Hessels. Hij vertelde ons een boeiend verhaal over een bekende maar weinig onderzochte kwestie die zich afspeelde binnen de familie Von und zu Hoensbroeck die toentertijd resideerde in het kasteel in de gelijknamige plaats in de 17^e en 18^e eeuw en maar liefst drie generaties lang speelde.

Het proces van de familie Van Hoensbroeck vs. De Chatelet du Trichateaux

De kwestie gaat om een rechtszaak waarin de grafelijke familie Van Hoensbroek in de 17e eeuw verwikkeld raakte nadat de dochter van Arnold Adriaan (1631-1694), Isabella Agnes (1655-1713) zonder toestemming van haar vader trouwde. Zij trouwde met de Franse adellijke militair Honoré-Henri-Arnold De Chatelet du Trichateaux (1655-1720). Isabelle was het enige kind uit het eerste huwelijk van Arnold Adriaan Van Hoensbroeck tot Hoensbroeck en Anna Catharina Van Oostham tot Hoensbroeck (?-1659). Hierna zou Arnold Adriaan nog twee keer trouwen en uit het tweede huwelijk kwamen eveneens kinderen voort.

Arnold Adriaan Van Hoensbroeck tot Hoensbroeck 1631-1694 (Bron: Kasteel Hoensbroek)

Bij de sluiting van het huwelijk van de ouders van Isabella Agnes in 1652 werd een huwelijkscontract opgemaakt. Hierin werd vastgelegd dat de bruidegom (die enig kind was) het bezit van zijn ouders inbrengt en de bruid haar bezittingen gelegen in Oostham, Hamme, Beringen, Beverlo, Kwaadmechelen en Moll. De kinderen geboren uit dit huwelijk erven 2/3 deel van de bezittingen van de ouders en de langstlevende ouder 1/3 deel. Bovendien zou de langstlevende partner op de dag van een tweede huwelijk de voogdij verliezen over de kinderen uit het eerste huwelijk.

Isabella Agnes wordt geboren in 1655 en in 1658 laten haar ouders Arnold Adriaan en Anna Catharina een testament opstellen waarbij alle bezittingen naar de langstlevende gaan. Isabella Agnes ontvangt dan een gift. Anna Catharine overlijdt in de periode tussen 09-02-1658 en 04-06-1659. Na het overlijden van zijn vrouw verkoopt Arnold Adriaan een aantal bezittingen van Anna Catharina in België. Intussen is Arnold Adriaan op 24-12-1660 hertrouwd met Dorothea Henriëtte van Cotereau tot Wezemaele (?-1682). Daarna zal hij in 1685 nog eens trouwen met Catharina Cecilia van Bocholtz (?-1724).

De eerste generatie: Isabelle en Honoré

In 1678, Isabella Agnes is dan 23 jaar oud maar volgens de toenmalige wet nog minderjarig (meerderjarig werd men toentertijd op 25-jarige leeftijd), wil zij trouwen met Honoré-Henri-Arnold. Vader Arnold Adriaan geeft hier geen toestemming voor, de koning wel en Isabella en Honoré trouwen in het geheim. In november van dat jaar procedeert Arnold tegen dit huwelijk dat ongeldig wordt verklaard. In september 1678 trouwen zij alsnog en nu met toestemming van en in aanwezigheid van Arnold Adriaan maar onder strikte voorwaarden: Isabelle moet ervoor tekenen dat ze afstand doet van de eigendommen van haar vader, zij krijgt daarvoor een som geld. Ze krijgt de eigendommen van haar moeder minus de opbrengst van de bezittingen verkocht in 1664 en 1666. Isabella en Honoré tekenen hiervoor maar uiteindelijk leggen ze zich niet neer bij de afgedwongen afspraken van 1678.

Vanaf 1688 beginnen zij te procederen tegen (schoon)vader Arnold Adriaan Van Hoensbroeck. De zaak wordt voorgelegd aan De Grote Raad van Mechelen die in 1692 met deze uitspraak komt dat het contract van 1678 nietig verklaard wordt evenals de akte van 1659 waarmee de bezittingen van haar ouders naar de langstlevende gaan (i.e. Arnold Adriaan) en Isabella genoegen moest nemen met een gift. Pa moet Isabella 3000 Florijnen betalen en opdraaien voor de proceskosten.

Isabella wordt onterfd

Als Arnold Adriaan in 1692 zijn testament maakt, onterft hij Isabella en benoemt zoon Willem Adriaan uit het tweede huwelijk tot universele erfgenaam. Op 10 oktober van dat jaar overlijdt Arnold Adriaan. Halfbroer Willem Adriaan moet de kwestie met Isabella oplossen, maar dat doet hij niet. Hij traineert de zaak eindeloos.

Na zijn militaire loopbaan trekken Honoré en Isabelle naar Lunéville in Lotharingen. Honoré heeft een aantal baantjes aan het hof van hertog Leopold van Lotharingen en onder meer baljuw van Nancy. Vanaf 1706 is Isabelle hofdame van Elisabeth Charlotte d’ Orleans, de vrouw van Leopold. Isabelle en Honoré krijgen voor zover na te gaan drie kinderen: Honoré Adriën; geboren in 1681 en jong overleden, Marie Honorate Margarite, geboren in 1682 en eveneens jong overleden en Marc Antoine, geboren in 1689 en overleden in 1740. Isabella overlijdt op 3 juni 1713 en Honoré op 3 augustus 1720.

De tweede generatie: Marc Antoine De Chatelet du Trichateaux

Het enig overlevende kind van Isabelle en Honoré, Marc Antoine probeert in 1727 het proces tegen de familie Van Hoensbroeck weer vlot te trekken. In 1737 verhuist hij naar Cirey-sur Blaise waar zijn neef Florent Claude woont. Hij was door bestuurlijke veranderingen in Lotharingen in financiële problemen gekomen en mogelijk speelden ook gezondheidsproblemen een rol. In 1738 maakt Marc Antoine een afspraak met zijn neef Florent Claude: brood, bed en bad voor Marc Antoine in ruil voor alle bezittingen van Marc Antoine, inclusief processen. In datzelfde jaar verhuist hij naar chateau Cirey-sur-Blaise, het kasteel van neef Florent Claude.

Florent Claude is in 1725 getrouwd met Gabriëlle Emilie le Tonnelier de Breteuil (1694-1749). Zij is bekend geworden als wiskundige, natuurkundige, schrijfster en vrijdenker. Het huwelijk is een verstandhuwelijk en Emilie heeft een inwonende vriend de bekende Franse schrijver, filosoof en vrijdenker François Marie Arouet, beter bekend als Voltaire (1694-1778). In 1740 maakt Marc Antoine zijn testament op en een maand later overlijdt hij.

De derde generatie: de erfgenamen van Marc Antoine

In 1738 al gaat Gabriëlle aan de slag met de rechtszaak. Ze denkt dan zeker te weten dat ze het proces gaan winnen. Er zijn 2 miljoen livres binnen te halen. De familie Van Hoensbroeck vecht Marc Antoines testament aan. Eind 1742 vreest Gabriëlle dat het niet geregeld kan worden. In 1747 beginnen zij na te denken over een ‘deal’. Voltaire, Gabriëlles vriend/minnaar bemoeit zich met de zaak en de deal komt er. Beide partijen tekenen de overeenkomst. Hiermee is het proces beëindigd.

De familie Van Hoensbroeck moet 202.400 livres voldoen binnen 9 maanden. De markies van Hoensbroek krijgt van keizerin Maria Theresia toestemming om eigendom te verpanden om te kunnen betalen. De eerste betaling wordt gedaan op 7 augustus 1748 en de laatste op 30 januari 1750. Het hele proces heeft dan ruim 60 jaar geduurd.
Uiteindelijk heeft deze uitputtende juridische procedure er mede toe geleid dat het familiekapitaal fors daalde en de familie na de Franse Revolutie uit Kasteel Hoensbroek vertrok. De familie vestigde zich in Duitsland. Kasteel Hoensbroek werd, na het verval dat intrad na het vertrek van de familie Van Hoensbroeck, in de 20e eeuw bijzonder fraai gerestaureerd en staat open voor bezoekers

Kasteel Hoensbroek (Bron Wikipedia)

Kees, hartelijk dank voor dit interessante en nog weinig bekende verhaal! Het zou mooi zijn als het onderzoek een artikel voor MijnStreek of misschien zelfs een publicatie uit opleveren!

Op de uitgelichte afbeelding het familiewapen van de familie Van Hoensbroeck (Bron: Wikipedia)