Werkgroepvergadering 19 februari: lezing Ivo Senden over zijn tweede boek over de Royal

De tweede werkgroepvergadering van dit jaar van de Stichting Historische Kring Het Land van Herle vond plaats op 19 februari j.l. Tijdens het gebruikelijke ‘Rondje langs de velden’ kwamen een aantal interessante zaken aan de orde. Onder meer de opheffing van de stichting die bezig was met het restaureren van Kasteel Schaesberg en overdracht hiervan aan de gemeente Schaesberg kwam ter sprake en de te vormen projectgroep Middeleeuws Heerlen die zich gaat bezighouden met het 800-jarig jubileum van Landsfort.

De lezing van Ivo Senden vulde het tweede gedeelte van de avond. Afgelopen jaar presenteerde hij de tweede herziene versie van zijn boek Royal 1938-2023, de geschiedenis van Heerlens mooiste bioscoop. In zijn voordracht beperkte hij zich tot de periode vanaf de opening in 1938 tot aan het einde van de Tweede Wereldoorlog.

Het begin

De Royal bioscoop is de mooiste bioscoop van Heerlen en een van de mooisten van Nederland. Deze ‘Grande Dame’ van Heerlen ontstond als gevolg van een heftige concurrentiestrijd tussen twee bioscoopexploitanten die beide al in Heerlen actief waren. Dit ging om de leden van de families Hirschberg en Van Bergen. Max van Bergen won deze strijd. De familie Van Bergen bezat al een Royal theater in Roermond. Max van Bergen liet de Heerlense Royal bouwen in 20 weken, heel snel voor die tijd. In deze zelfde periode, maar dan iets minder snel, bouwde de familie Hischberg de Hollandia.
Direct na de opening in 1938 vonden de ‘gewone’ Heerlenaar en de koempels nog niet meteen hun weg naar deze bioscoop. Misschien was dit omdat deze ’te chic’ zou zijn. Later vond Heerlen goed de weg naar de Royal. In de Royal draaiden veelal ondertitelde Hollywoodfilms terwijl concurrent Hollandia Duitse films vertoonde die in die tijd beter liepen.

Tweede Wereldoorlog

Tijdens de Tweede Wereldoorlog draaide de Royal goed. Dit ondanks de boetes die de Van Bergen opgelegd kreeg. Deze kreeg hij wegens zijn weigering om Duitse propagandafilms te vertonen, het draaien van verboden muziek en het beledigen van Duitsgezinden.
De kelders van de bioscoop werden door het verzet als opslagruimte van wapens gebruikt. In de kleedkamers hielden zich geallieerde piloten verborgen. Op 11 juni 1942 vond in de Royal een nazi-bijeenkomst plaats waar Seyss-Inquart en Mussert een voordracht hielden terwijl er wapens van het verzet in de kelder lagen.
Na de bevrijding in september 1944 gebruikten de Amerikanen de Royal. Heerlen fungeert in de periode van eind september 1944 tot augustus 1945 als ‘Restcentre’. Dit is een rustplaats waar Amerikaanse soldaten van het front een paar dagen vertier konden zoeken en uitrusten. In die periode werd de theaterzaal ’s nachts gebruikt voor verhoor van krijgsgevangenen en overdag en ’s avonds vonden grote shows plaats. In deze shows traden onder meer grootheden als Marlene Dietrich en Bob Hope op.

Na de oorlog gebeurde er uiteraard ook van alles met het Royaltheater. Hieronder dit verhaal in vogelvlucht.

Na de oorlog

Het Royaltheater onderging in 1958 een ingrijpende verbouwing. In 1973 stopte de zoon van Max, Lou van Bergen met de exploitatie van Royal. De familie nam het bedrijf in 1984 toch weer over. In 1986 kwam een derde zaal met 75 zitplaatsen bij. Deze zaal kreeg de naam ‘Maxim’ als eerbetoon aan Max van Bergen.
Rond 2003 liep het aantal bezoekers terug en besloot men met Royal een nieuwe koers te gaan varen. De theaterfunctie moest weer terugkomen, er werd geëxperimenteerd met muziek en theater. Vanaf eind 2004 was Royal naast bioscoop ook in gebruik voor bijzondere evenementen. In 2009 begon Royal Theaters met digitale 3D-voorstellingen. Als eerste bioscoop in Nederland vertoonde Royal digitale en 3D-projectie in alle zalen. Van juli 2009 tot juli 2010 renoveerde de gemeente Heerlen het gebouw dat ze in 2009 overgenomen hadden.
In 2013 kreeg Royal Theaters een geduchte concurrent aan Vue Parkstad (toen nog JT Parkstad) in Kerkrade. Deze megabioscoop kaapte heel wat bezoekers weg en op 1 augustus 2014 werd de Royal definitief gesloten. De familie Van Bergen zette hun onderneming voort in het in 2011 aangekochte voormalig H5-complex. Dankzij de monumentale status zou Royal als gebouw behouden blijven.
In 2019 werd de oude bioscoop heropend. De gebruikers werden Stichting Limburg Film Office, Filmhuis De Spiegel, Cinesud en Dutch Mountain Film Festival, organisaties en activiteiten die voorheen onder meer in Schunck Glaspaleis plaatsvonden. Voor de toekomst zijn er grote plannen. We laten ons verrassen!

Het boek

In zijn geheel vernieuwde boek doet Ivo Senden verslag van de bewogen geschiedenis van de monumentale Heerlense Royal-bioscoop. Rijk geïllustreerd komt de geschiedenis van het ‘Tuschinsky van het zuiden’, zoals de bios ook wel werd genoemd helder in beeld tot aan de dag vandaag, In onze Historische Reeks Parkstad Limburg verscheen in 2008 het eerste boek over deze bioscoop als familiebedrijf van de Van Bergens. De boek geeft ook een terugblik op het begin van het bioscoopwezen in Heerlen. Het eindigt met een vooruitblik naar de nieuwbouw en uitbreiding tot een volwaardig moderne bioscoop en zalen voor onderwijs en evenementen.
Aan hand van archiefmaterialen, interviews, mooie anekdotes en bijzondere wetenswaardigheden, geïllustreerd met veel historische foto’s in zwart-wit en kleur, vertelt Ivo Senden het unieke verhaal van de 85 jaar oude Royal en wat daaraan vooraf ging.

Bestellen

Het boek is te bestellen via de website van het Land van Herle: https://www.landvanherle.nl/product/royal-1938-2023-de-geschiedenis-van-heerlens-mooiste-bioscoop/, in het Thermenmuseum en bij Boekhandel Vander Velden Van Dam, Promenade, Heerlen. De prijs van dit prachtige boek is € 29,50.